Aktywność organizacyjna jaskiniowego środowiska częstochowskiego

Pierwszą organizacją speleologiczną w Częstochowie była Sekcja Grotołazów przy Oddziale Miejskim PTTK, założona w 1956 roku przez Józefa Klimasa, Andrzeja Przewłockiego, Andrzeja Turowskiego, Maksymiliana Laszeckiego, Jerzego Gładysza i Mariana Wąsa.

Warto odnotować, że J. Klimas, po opuszczeniu Częstochowy w 1961 r., w odległym Żaganiu założył kolejny klub jaskiniowy – Harcerski Klub Taternictwa Jaskiniowego przy Technikum Włókienniczym, z którego w 1966 r. powstał „Speleoklub „Bobry”, do dziś prężnie działający.

W 1959 roku w Sekcji utworzono tzw. Młodzieżową Grupę Grotołazów, prowadzoną przez Zygmunta Łęskiego. W jej szeregach zaczynali: Maciej Pogorzelski, Jerzy Maliszewski, T. Maliszewski, Kazimierz Królikowski, Zbigniew Holisz i Zbigniew Biernacki, a parę lat później: Marek Serwa, Jacek Piszczyk i Marian Piekutowski – znakomici taternicy i alpiniści, Kazimierz Szych – zawodowy ratownik TOPR i Andrzej Janina – producent sprzętu alpinistycznego.

W dniu 21.01.1960r. Sekcja Grotołazów zmieniła nazwę na SpeleoClub–Częstochowa (w skrócie SCC), ciągle będący Komisją przy Oddziale Miejskim PTTK. Przy okazji powołano amatorską grupę ratowników jaskiniowych JOPR (Jaskiniowe Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe), w składzie: J. Klimas, A. Przewłocki, Kazimierz Kościelecki, Wojciech Popko, M. Laszecki i Marek Kożuch.

W SCC stawiały pierwsze jaskiniowe kroki takie osoby jak: Anna Janson, która w 1960 r., wspólnie z Janem Suchankiem, założyła Speleoklub PTTK Sosnowiec., Xawery Góral – główny inicjator utworzenia Speleoklubu PTTK Dąbrowa Górnicza., Krzysztof Mazik i Paweł Kopeć, którzy w 1969 r. założyli AKSiA przy RU SZSP Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu., i Krzysztof Hancbach, który w roku 1984, wraz z Anną Antkiewicz, założył Sądecki Klub Taternictwa Jaskiniowego PTTK w Nowym Sączu.

Speleoklub–Częstochowa w 1967 r. wydał biuletyn „Niphargus”, w którym opublikowano tzw. Materiały II Jurajskiego Seminarium Speleologicznego. Oprócz tego w środowisku częstochowskich grotołazów pojawiały się sporadycznie także inne biuletyny. W okresie 1966–77 Aven Klub wydawał pisemko „AVEN”, w sumie 10 numerów w ośmiu zeszytach. Ponadto ukazały się także humorystyczne broszurki: „Acta microspeleologica” w 1965 r. (1 numer) i „Głos Celulozy” w 1968 i 1969 r. (2 numery).

We wrześniu 1960 roku, z inicjatywy studentów Politechniki Częstochowskiej – Marka Kożucha, Bartłomieja Kulika, Zdzisława Krukowskiego i Jacka Bauera – powołano Sekcję Taternictwa Jaskiniowego przy Akademickim Związku Sportowym. Oprócz w/w w akcjach także uczestniczyli: J. Kluczny, M. Pluta, A. Żerdziński i J. Stachura. W tym samym czasie przy Akademickim Klubie Turystycznym „JURA” także istniała Sekcja Grotołazów. Należeli do niej: Stanisław Janusz Kopeć, Andrzej Ładygin, Xawery Góral i Mikołaj Ukuś. Obydwie grupy ściśle współpracowały ze Speleoklubem. Istniały stosunkowo krótko: pierwsza do 1961 r., druga do 1969 r.

W 1965 roku grupa uczniów z II Liceum Ogólnokształcącego im. R. Traugutta: Paweł Kopeć, Jan Leciński, Krzysztof Mazik, Janusz Radziejowski i Marcin Stelmach oraz A. Biernacki, Marek Bednarek (TZNGR) i Jacek Odwaga (TZNGR, rok później) założyła nieformalną grupę grotołazów „GACEK”. Grupę tę spotkał w Sokolich Górach Zygmunt Łęski i wkrótce wprowadził w szeregi Speleoklubu. Warto odnotować, iż 2 lata później, studiujący w AGH w Krakowie, M. Stelmach rozpoczął, jako pomocnik instruktora, intensywną działalność szkoleniową w dopiero co utworzonym Krakowskim Klubie Turystyki Jaskiniowej, pełniąc aż do listopada 1971 r. funkcję kierownika szkolenia. M. in. w 1968 r., razem z K. Kościeleckim i J. Kopciem, zorganizował pierwszy kurs jaskiniowy dla członków KKTJ.

W 1965 r. w ramach Speleoklubu utworzono nieformalną, młodzieżową grupę Aven Klub. Należeli do niej: Zbigniew Biernacki, Halina Kaniut, Krzysztof Kłobucki, Józef Kopiec, Aleksander Korkus, Jakub Owczarek, Edward Sowiński, Andrzej Wosiński i Marek Żelechowski. W końcu lat 70–tych powstał „drugi” Aven Klub, w skład którego weszli: Z. Biernacki, Maciej Kotliński, Leszek Nowak, Andrzej Piasecki, Jacek Piątkowski, Andrzej Warkiewicz i Piotr Zalejski.

W marcu 1967 r., z inicjatywy Z. Biernackiego, powstała Sekcja Taternictwa Jaskiniowego PTTK przy Hucie B. Bieruta. Członkowie STJ wywodzili się głównie z Aven Klubu. Rok później, w 1968 r., Oddział PTTK rozwiązał STJ. Po rocznej przerwie, w dniu 8.11.1969 r., STJ została reaktywowana przy ZZG „Veritas”. Wybrano Zarząd w składzie: Zbigniew Biernacki (Prezes), Marek Żelechowski (Vice), Ewa Muszyńska, Zbigniew Pędziwiatr i Edward Sowiński. Potem dokoptowano także: Wł. Synowca, R. Krawczyńskiego, Jurka Sitkiewicza, Zb. Małysza i Wojciecha Muszyńskiego. Do STJ należeli także: M. Golec, Janusz Goszczyński, Ewa Karwat, Ewa Klajnowska, Grzegorz Klejny, M. Kostrusiak, E. Muszyńska, J. Nita, Jakub Owczarek, Zenon Puchalski, Jerzy Sitkiewicz i W. Słomka.

W listopadzie 1970 r. (lub w styczniu 1971) przy Radzie Uczelnianej SZSP Politechniki Częstochowskiej utworzono Akademicki Klub Grotołazów. Inicjatorami byli grotołazi z różnych ośrodków, m.in. Bogumiła Skorupska i Jakub Owczarek. W 1973 r. AKG przkształcił się w Akademicki Klub Speleologii i Alpinizmu. Funkcjonował do połowy lat siedemdziesiątych. Należeli do niego m. in.: Bożenna Dziuk, Jan Gottowt, Krzysztof Hancbach, Grażyna i Bogdan Kurkowie, Stefan Kawecki, Jan Leciński, Dorota Serdak, Andrzej Siedlecki i Kazimierz Szych.

16.08.1971 r. – w Jaskini Nad Kotlinami zginął Marek Żelechowski.

W dniu 12.11.1971 r. na połączonym Walnym Zebraniu Speleoklubu PTTK, STJ PTTK i MGG powołano Oddziałową Komisję Speleologiczną PTTK w Częstochowie, jako organ nadzorujący i koordynujący jaskiniowy ruch w Częstochowie. Przewodniczącym Komisji został Andrzej Ładygin, sekretarzem – Zbigniew Holisz. Ponadto w skład weszli: Zygmunt Łęski (Podkomisja Naukowa i Ochrony Jaskiń), Zdzisław Krukowski (Podk. Organizacji i Propagandy), Andrzej Wosiński (Podk. Ratownictwa), Jakub Owczarek (Podk. Szkolenia i Wypraw) oraz Janusz Goszczyński, Jan Leciński i Marek Serwa.

W roku 1973 MGG przekształciła się w Harcerski Klub Speleologiczny, już nie związany ze Speleoklubem. Nadal kierował nim Zygmunt Łęski, aż do swej tragicznej śmierci w Tatrach, w 2004 roku.

W dniu 2 lutego 1973 r. doszło do połączenia SpeleoClubu PTTK Częstochowa i Sekcji Taternictwa Jaskiniowego PTTK, w związku z czym rozwiązano Oddziałową Komisję Speleologii PTTK. Zarząd tak połączonego Klubu Speleologicznego przedstawiał się następująco: A. Wosiński (Prezes), Z. Krukowski (Vice), J. Goszczyński (Sekretarz), G. Kucharski (Skarbnik) oraz K. Szych, A. Nowocień i Andrzej Wyględacz.

W 1975 r. w Speleoklubie Częstochowskim nastąpił kryzys organizacyjno–towarzyski, w wyniku którego część osób (m.in. Z. Biernacki, M. Bednarek, A. Wosiński, Aleksandra Matyja, Anna Krogulec, Krzysztof Kwapisz, Leszek Nowak, Andrzej Warkiewicz, Jacek Wojewoda, Piotr Zalejski i Jerzy Zygmunt) przeniosła swoje członkowstwo do zaprzyjaźnionego Speleoklubu w Dąbrowie Górniczej. Efektem tych działań było prawie całkowite zawieszenie działalności jaskiniowej w Częstochowie i, odpowiednio, znaczne zwiększenie tej aktywności w Zagłębiu.

W tym czasie został utworzony Polski Związek Alpinizmu oraz nastąpiła weryfikacja stopni sportowych u taterników, nadawanie członkostwa PZA odpowiednio „mocnym” klubom, przyznanie Kart Taternika itd. Żaden z istniejących w tym czasie klubów w Częstochowie nie spełniał warunków PZA. Przy Oddziale Miejskim PTTK formalnie nadal istniał Speleoklub, prowadzony przez kilka osób, m. in. Andrzeja Wyględacza i Dariusza Spalika.

Częstochowianie wnieśli duży wkład do utworzenia w 1978 r. Zagłębiowskiego Klubu Taternictwa Jaskiniowego, złożonego ze Speleoklubu PTTK Dąbrowa Górnicza, Speleoklubu „Aven” Sosnowiec i Akademickiego Klubu Speleologicznego przy Uniwersytecie Śląskim. Już w ramach tej organizacji instruktorami PZA zostali: Z. Biernacki (1977), A. Wosiński (1977) i J. Zygmunt (1978), tworząc trzon kadry instruktorskiej ZKTJ. Grupa częstochowska działała w ZKTJ do roku 1979.

Jesienią 1980 r. powstał Częstochowski Klub Wysokogórski. Kadrę stanowili instruktorzy jaskiniowi (Wosiński, Zygmunt) oraz doświadczeni grotołazi i wspinacze, w tym Z. Łęski, J. Piszczyk (który został Prezesem klubu), M. Serwa, Waldemar Radziejowski, Bożenna Dziuk, Z. Krukowski i A. Ładygin. Zorganizowano pierwszy kurs wspinaczkowy, prowadzony przez Wosińskiego i Zygmunta.

W 1981 r. nastąpiła reorganizacja Speleoklubu PTTK Częstochowa. Wiązało się to z odejściem od CzKW wszystkich grotołazów oraz pojawieniem się dość dużej grupy młodzieży, działającej „na dziko” w jaskiniach jurajskich i częściowo, choć nieformalnie, zorganizowanej (m.in. Krzysztof Najman, Mirosław Zujewski, Adam Cymkiewicz i Janusz Żak). SCC został przyjęty do PZA. W tym samym roku utworzono przy klubie tzw. Zespół Prac Wysokościowych, którym kierował A. Wosiński. Prezesem nowo wybranego Zarządu został J. Zygmunt. Wypracowany dochód był dzielony pomiędzy Oddziałem Miejskim PTTK, będącym organizacją prawną, oraz Speleoklubem. Pozwoliło to na znaczące ożywienie działalności, przede wszystkim szkolenia, zarówno na Jurze jak i w Tatrach. Klub szybko powiększył się do liczby około 40 osób. Ciekawostką jest fakt, że w tym okresie wszystkie wyjazdy do tatrzańskich jaskiń były w całości dotowane przez klub.

W 1983 r. nastąpił duży kryzys w Speleoklubie, spowodowany, z jednej strony – zbyt dużymi ambicjami niektórych członków klubu, z – drugiej nieczystymi zagrywkami władz Oddziału PTTK, które chciały wygrać korzystniejszy podział zysków z prac wysokościowych, a z trzeciej – chęcią przejęcia rynku tych prac (i wykluczenia klubowej konkurencji) przez prywatną firmę, założoną przez część klubowiczów i kursantów. W celu rozwiania wątpliwości zwołano specjalne zebranie walne. Przegłosowano „votum nieufności”, w wyniku czego kryzys zażegnano. Niestety, tylko na rok. W 1984 r. Zarząd Oddziału PTTK przy pomocy Komisji Rewizyjnej bezprawnie zawiesił w prawach członka cały Zarząd Speleoklubu, a także parę innych osób, rzekomo wskutek „przestępstw”, popełnionych podczas przygotowywania i realizacji wyprawy do Włoch. Został powołany Zarząd Komisaryczny klubu, ze Z. Biernackim i K. Mastalerzem na czele. Było to jawne pogwałcenie Statutu PTTK i wszelkich zasad, wykonane wbrew woli ogółu. Efektem tych działań było odejście praktycznie całej kadry, a więc najbardziej doświadczonych grotołazów (Andrzej Bednarczyk, Krzysztof Bociąga, Krzysztof Kwapisz, Waldemar Radziejowski, Jacek Wojewoda, Andrzej Wosiński i Jerzy Zygmunt), od Speleoklubu i założenie przez nich Sekcji Taternictwa Jaskiniowego przy Ognisku Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej „Pegaz”. STJ został przyjęty do PZA.

W roku 1984, z inicjatywy Marka Bednarka, Zbigniewa Biernackiego, Tadeusza Gawrońskiego, Kazimierza Kościeleckiego i Krzysztofa Mastalerza, przy Spółdzielni Usług Wysokościowych TATRANEX powstał Klub Taternictwa Jaskiniowego „Start”. Prezesem został Wojciech Prochwicz. Klub szkolił przede wszystkim pracowników dla Spółdzielni ale także zorganizował kilka obozów w Tatrach.

W grudniu 1984 r. odbyło się Nadzwyczajne Zebranie Walne SCC, podczas którego przywrócono prawa „zawieszonym” członkom. Właściwa działalność była jednak dalej prowadzona w ramach STJ „Pegaz”, aż do roku 1989, kiedy sekcja rozpadła się. Tak więc w okresie 1985–1989 istniały w Częstochowie dwa kluby jaskiniowe i jeden (CzKW) wspinaczkowy (MGG już właściwie nie funkcjonowała). Po roku 1989 Speleoklub–Częstochowa z dużym trudem odbudowywał swój potencjał organizacyjny. Niestety, rynek prac wysokościowych, dotąd silnie cementujący i motywujący, w warunkach większych swobód gospodarczych został zarówno zawężony jak i sprywatyzowany. Podobnie jak w przypadku większości organizacji tego typu w całej Polsce, także i SCC przeżywał długi okres kryzysu, praktycznie istniejący do dziś. Jedynie ciągle skromna i przez lata znacznie uszczuplona kadra klubu została w połowie lat 90-tych wzmocniona przez trzech nowo wyszkolonych instruktorów PZA: Przemysława Chrobaka, Roberta Fiszera i Marcina Zamorskiego. Nie przełożyło się to jednak na znaczniejsze ożywienie działalności.

W 1996 roku wyszkoleni w SCC członkowie założyciele: Maciej Grzelak, Rafał Szczot i Przemysław Sękowski zakładają Speleoklub Łódzki.

W maju 2000 r. członkowie SCC założyli niezależną organizację – Stowarzyszenie Kultury Zdrowotnej i Sportu SPELEOKLUB CZĘSTOCHOWA. Pierwszy Zarząd utworzyli: Mariusz Miedziński (Prezes), Marcin Zamorski (Vice), Szymon Matysiak (Vice), Agnieszka Kowalik (Sekretarz) i Zbigniew Owczarek (Skarbnik). Jednocześnie zachowano członkostwo PTTK. Manewr ten pozwolił na większą swobodę działania klubu.

Przez kilka następnych lat, można było spotykać się w lokalu PTTK, do czasu pełnego usamodzielnienia się Speleoklubu i prowadzić działalność i jako koło przy PTTK i jako Stowarzyszenie.

Na razie możemy cieszyć się, że mimo wielu różnych przypadków, zarówno dobrych jak i złych, środowisko częstochowskich grotołazów doczekało się w tym roku 60- lecia swojego nieprzerwanego istnienia. Należy przy tym mieć nadzieję, że na tym nie poprzestanie.